Задача №2
Для начала заметим, что все существительные в задаче можно поделить на три основные группы, каждая из которых имеет свой тип склонения. Х обозначает, что к основе добавляется какой-нибудь суффикс, Ø — что не добавляется ничего:
Ед. ч. | Дв. ч. | Мн. ч. |
Ø | Ø | X |
X | Ø | Ø |
X | Ø | X |
Рассмотрим для начала самый простой случай: XØX.
tʰotʼolagɔ | tʰotʼola | tʰotʼolagɔ | апельсин |
alɔsɔhjegɔ | ? | alɔsɔhjegɔ | слива |
kʼɔdɔ | ? | kʼɔdɔ | помидор |
Можно заметить, что все три слова обозначают плоды.
Случай посложнее: ØØX.
matʰɔnsjan | matʰɔnsjan | matʰɔnsjadɔ | девочка |
kʼɔ | kʼɔ | kʼɔgɔ | нож |
matʰɔn | | matʰɔdɔ | девушка |
tʼɔ | | tʼɔgɔ | ложка |
aufi | | aufigɔ | рыба |
? | tsegun | tsegudɔ | собака |
? | kʼapʰtʰɔ | kʼapʰtʰɔgɔ | старик |
ɔlsun | ? | ? | расчёска |
Можно заметить, что таким образом склоняются слова, обозначающие людей и животных, а также инструменты.
По схеме XØØ склоняются все остальные слова.
Таким образом, мы выяснили, что в языке кайова есть система так называемых именных классов (классов имен существительных).
Существует традиция обозначать классы номерами: в класс 1 входят живые существа и инструменты, в класс 3 — плоды, а в класс 2 — все остальные предметы.
Теперь, чтобы выяснить, какой именно суффикс добавляется к основе, можно составить такую таблицу:
-gɔ |
-dɔ |
Класс | Значение | Основная форма (Ø) | Форма с суффиксом (X) | Класс | Значение | Основная форма (Ø) | Форма с суффиксом (X) |
1 (ØØX) | нож | kʼɔ | kʼɔgɔ | 2 (XØØ) | дерево | a | adɔ |
3 (XØX) | апельсин | tʰotʼola | tʰotʼolagɔ | 1 (ØØX) | девочка | matʰɔnsjan | matʰɔnsjadɔ |
1 (ØØX) | ложка | tʼɔ | tʼɔgɔ | 2 (XØØ) | уличный фонарь | pʰjaboa | pʰjaboadɔ |
3 (XØX) | лимон | alɔgukʼo | alɔgukʼogɔ | 1 (ØØX) | девушка | matʰɔn | matʰɔdɔ |
1 (ØØX) | старик | kʼapʰtʰɔ | kʼapʰtʰɔgɔ | 2 (XØØ) | шляпа | kʼɔnbohon | kʼɔnbohodɔ |
| | | | 1 (ØØX) | собака | tsegun | tsegudɔ |
| | | | 2 (XØØ) | одеяло | kʰɔ | kʰɔdɔ |
Отсюда видно, что выбор суффикса зависит от двух факторов:
- если основа заканчивается на n, то n пропадает и добавляется суффикс -dɔ;
- все слова, склоняющиеся по схеме XØØ, получают суффикс -dɔ (вне зависимости от последнего звука основы).
В остальных случаях добавляется -gɔ.
Этого достаточно, чтобы выполнить задание:
11 | alɔsɔhjegɔ | alɔsɔhje | alɔsɔhjegɔ | слива |
12 | tsegun | tsegun | tsegudɔ | собака |
13 | alɔgukʼogɔ | alɔgukʼo | alɔgukʼogɔ | лимон |
14 | kʼapʰtʰɔ | kʼapʰtʰɔ | kʼapʰtʰɔgɔ | старик |
15 | kʰɔdɔ | kʰɔ | kʰɔ | одеяло |
16 | kʼɔdɔ | kʼɔn | kʼɔdɔ | помидор |
17 | alɔgɔ | alɔ | alɔgɔ | яблоко |
18 | pʰɔ | pʰɔ | pʰɔgɔ | бизон |
19 | san | san | sadɔ | ребёнок |
20 | ɔlsun | ɔlsun | ɔlsudɔ | расчёска |
21 | pitso | pitso | pitsogɔ | вилка |
22 | tʰɔpʰpaadɔ | tʰɔpʰpaa | tʰɔpʰpaa | стул |
Стоит обратить внимание на пример 16. ‘Помидор’ в двойственном числе именно kʼɔn, а не *kʼɔ, иначе форма с суффиксом должна была бы быть *kʼɔgɔ, а не kʼɔdɔ (* означает гипотетическую форму).
Правила:
ед. ч. дв. ч. мн. ч.
люди, животные, инструменты -∅ -gɔ
-n -dɔ
фрукты -gɔ -∅ -gɔ
-dɔ -n -dɔ
все прочие вещи -dɔ -(n)
Ответы:
ед. ч. дв. ч. мн. ч.
alɔsɔhjegɔ alɔsɔhje alɔsɔhjegɔ слива
tsegun tsegun tsegudɔ собака
alɔguk’ogɔ alɔguk’o alɔguk’ogɔ лимон
k’apʰtʰɔ k’apʰtʰɔ k’apʰtʰɔgɔ старик
kʰɔdɔ kʰɔ kʰɔ одеяло
k’ɔdɔ k’ɔn k’ɔdɔ помидор
alɔgɔ alɔ alɔgɔ яблоко
pʰɔ pʰɔ pʰɔgɔ бизон
san san sadɔ ребёнок
ɔlsun ɔlsun ɔlsudɔ расчёска
pitso pitso pitsogɔ вилка
tʰɔpʰpaadɔ tʰɔpʰpaa tʰɔpʰpaa стул
Задача №6 (командный тур)
1. Bolor mardik c’nvum en azat u havasar irenc aržanapatvut‘jamb u iravunk‘nerov.
Nrank‘ unen banakanut‘jun u xiłč’ ev mimjanc petk‘ ē ełbajrabar veraberven.
2. Amen ok‘ uni ajs hřčakagrum bervac’ bolor iravunk‘nern u azatut‘junnerǝ ařanc orevē xtrut‘jan,
himnvac’ cełajin, maški gujni, seři, lezvi, kroni, k‘ałak‘akan kam ajl hamozmunk‘neri, azgajin kam
socialakan c’agman, unecvac’k‘i, dasajin patkanelut‘jan kam orevē ajl kargavič’aki vra.
Avelin, oč mi xtrakanut‘jun čpetk‘ ē lini himnvac’ erkri kam tarac’k‘i, k‘ałak‘akan, iravakan, kam
miǯazgajin kargavič’aki vra, lini da ankax, xnamarkjal, očink‘nakařavarvoł kam ink‘nišxanut‘jan orevē
ajl sahmanap‘akumov petakan kazmavorum, orin patkanum ē mardǝ.
3. Jurak‘ančjur ok‘ uni aprelu, azatut‘jan u anʒi anʒeřnmxeliut‘jan iravunk‘.
4. Oč ok‘ čpetk‘ ē lini strkut‘jan kam anazat vič’akum; petk‘ ē argelven strkatirut‘jan u strukneri ařuc’axi
bolor ʒeverǝ.
5. Oč ok‘ čpetk‘ ē ent‘arkvi kttank‘neri, dažan, anmardkajin kam storacucič verabermunk‘i kam patži.
6. Amen ok‘, ur ēl or lini, iravunk‘ uni č’anačvel orpes iravasubjekt.
7. Bolorǝ havasar en ōrenk‘i ařǯev, ařanc orevē xtrakanut‘jan, unen ōrenk‘ov havasar paštpanvelu
iravunk‘.
Bolorǝ unen havasar paštpanut‘jan iravunk‘ ǝnddem cankacac’ xtrakanut‘jan, orov xaxtvum ē ajs
hřčakagirǝ, ev ǝnddem nman xtrakanut‘jan młoł cankacac’ sadrank‘i.
8. Amen ok‘ uni azgajin liazor dataranneri miǯocov ir iravunk‘neri ardjunavet verakangnman iravunk‘,
et‘e xaxtvum en sahmanadrut‘jamb kam ōrenk‘ov sahmanvac’ nra himnakan iravunk‘nerǝ.
9. Oč ok‘ či karoł ent‘arkvel kamajakan kalank‘i, bantarkut‘jan kam artak‘sman.
10. Amen ok‘ ir iravunk‘neri u partakanut‘junneri sahmanman hamar ev ir dem cankacac’ k‘reakan
meładrank‘i depk‘um, liakatar havasarut‘jan himan vra, iravunk‘ uni, or ir gorc’ǝ ardaraci u
hraparakajnoren lsvi ankax u ankoł mnapah datarani kołmic.
11. Hancagorc’ut‘jan hamar meładrvoł jurak‘ančjur mard iravunk‘ uni anmeł hamarvel k‘ani deř nra mełk‘ǝ
či apacucvac’ ōrenk‘ov naxatesvac’ hraparakajin datak‘nnut‘jamb, ori žamanak apahovven nra
paštpanut‘jan hamar bolor anhražešt erašxik‘nerǝ.
Oč ok‘ či karoł datapartvel orevicē arark‘i kam bac t‘ołman hamar, orǝ katarvel ē ajnpisi žamanak, erb
ajn azgajin kam miǯazgajin ōrenk‘ov hancagorc’ut‘jun či hamarvel.
Či karoł sahmanvel naev aveli c’anr patiž, k‘an ajn, orǝ kirařvum ēr hancagorc’ut‘jan katarman
žamanak.
12. Oč ok‘ či karoł ent‘arkvel kamajakan miǯamtut‘jan ir anʒnakan u ǝntanekan kjank‘i nkatmamb, ir tan,
t‘łt‘akcut‘jan ev kam ir patvi u hambavi dem kamajakan otnʒgut‘jan.
Amen ok‘ uni ōrenk‘ov paštpanvelu iravunk‘ ǝnddem nman miǯamtut‘jan kam otnʒgut‘jan.
13. Amen ok‘ uni tełašaržvelu ev bnakut‘jan vajr ǝntrelu azatut‘jan iravunk‘ jurak‘ančjur petut‘jan
sahmannerum.
Amen ok‘ uni cankacac’ erkric, ajd t‘vum ir erkric heřanalu ev ir erkir veradařnalu iravunk‘.
14. Amen ok‘ iravunk‘ uni ajl erkrnerum hetapndumic apastan oronel ev apastanic ōgtvel.
Ajs iravunk‘ǝ či karoł gorc’adrvel ajnpisi očk‘ałak‘akan hancagorc’ut‘junneri kam arark‘neri hamar
harucvac’ hetapndut‘junneri depk‘um, oronk‘ hakasum en Miavorvac’ azgeri npataknerin u
skzbunk‘nerin.
15. Amen ok‘ uni k‘ałak‘aciut‘jan iravunk‘.
Oč ok‘ či karoł kamajakanoren zrkvel ir k‘ałak‘aciut‘junic kam k‘ałak‘aciut‘junǝ p‘oxelu iravunk‘ic.
16. Čap‘ahas tłamardik u kanajk‘, ařanc orevē cełajin, azgajin kam kronakan sahmanap‘akman, iravunk‘
unen amusnanal ev ǝntanik‘ himnel.
Nrank‘ havasar iravunk‘ner unen amusnanalis, amusnut‘jan ǝnt‘ack‘um ev amusnaluc’ut‘jan žamanak.
Amusnut‘junǝ karoł ē kajanal miajn amusnacoł kołmeri liaržek‘ u azat hamaʒajnut‘jan depk‘um.
Əntanik‘ǝ hasarakut‘jan bnakan u himnakan bǯiǯn ē ev paštpanvelu iravunk‘ uni hasarakut‘jan u
petut‘jan kołmic.
17. Amen ok‘ uni sep‘akanut‘jun unenalu iravunk‘, inčpes menak, ajnpes ēl urišneri het miasin.
Oč ok‘ či karoł kamajakanoren zrkvel ir sep‘akanut‘junic. 18. Jurak‘ančjur ok‘ uni mtk‘i, xłč’i u davanank‘i azatut‘jan iravunk‘; ajs iravunk‘ǝ nerařnum ē ir davanank‘ǝ
kam hamozmunk‘nerǝ p‘oxelu azatut‘jun ev ir davanank‘in kam hamozmunk‘nerin hetevelu azatut‘jun,
menak kam urišneri het hamateł, hraparakajnoren kam gałtni; k‘arozi, žamergut‘jan, kronakan u
c’isakan ararołut‘junneri ʒevov.
19. Amen ok‘ uni hamozmunk‘ner unenalu ev artahajtvelu iravunk‘; ajs iravunk‘ǝ nerařnum ē
hamozmunk‘nerin anargel havatarim mnalu ev tełekut‘junner u gałap‘arner oronelu, stanalu u tarac’elu
azatut‘jun, lratvut‘jan cankacac’ miǯocnerov, ankax petakan sahmanneric.
20. Jurak‘ančjur ok‘ uni xałał havak‘neri u miut‘junner kazmelu iravunk‘.
Oč ok‘ či karoł harkadrabar andamakcvel orevē miut‘jan.
21. Jurak‘ančjur ok‘ iravunk‘ uni masnakcel ir erkri kařavarmanǝ, anmiǯabar kam azat ǝntrvac’
nerkajacucičneri miǯocov.
Jurak‘ančjur ok‘ ir erkrum uni petakan c’ařajut‘jun katarelu havasar iravunk‘.
Žołovrdi kamk‘ǝ petk‘ ē lini kařavarut‘jan iravazorut‘jan himk‘ǝ; ajs kamk‘i artahajtut‘junǝ petk‘ ē linen
parberakan u anełc’ ǝntrut‘junnerǝ, oronk‘ petk‘ ē iragorc’ven hamǝndhanur u havasar ǝntrakan
iravunk‘i himan vra, gałtni k‘vearkut‘jan kam hamaržek‘ azat ǝntrakan ǝnt‘acakargeri miǯocov.
22. Jurak‘ančjur ok‘, orpes hasarakut‘jan andam, socialakan apahovut‘jan iravunk‘ uni, ōgtvum ē ir
aržanapatvut‘jan ev ir anʒi azat zargacman hamar anhražešt tntesakan, socialakan u mšakut‘ajin
iravunk‘neric azgajin ǯank‘eri u miǯazgajin hamagorc’akcut‘jan miǯocov, jurak‘ančjur petut‘jan
kařucvac’k‘in u řesursnerin hamapatasxan.
23. Jurak‘ančjur ok‘ uni ašxatank‘i, ašxatank‘i azat ǝntrut‘jan, ardaraci u npastavor ašxtank‘ajin pajmanneri
ev gorc’azrkut‘junic paštpanvelu iravunk‘.
Jurak‘ančjur ok‘, ařanc orevicē xtrakanut‘jan, uni havasar ašxatank‘i dimac havasar varʒatrut‘jan
iravunk‘.
Jurak‘ančjur ok‘ uni ardaraci u hamapatasxan varʒatrut‘jan iravunk‘, orov apahovvi mardkajin
aržanapatvut‘janǝ vajel ir u ir ǝntanik‘ǝ gojut‘junǝ, isk anhražeštut‘jan depk‘um lracvi socialakan
apavut‘jan ajl miǯocnerov.
Jurak‘ančjur ok‘ uni ir šaherǝ paštpanelu hamar arhestakcakan miut‘junner stełc’elu ev dranc
andamakcelu iravunk‘.
24. Jurak‘ančjur ok‘ uni hangsti u žamanci, ajd t‘vum ašxatank‘ajin žameri čap‘avor sahmanap‘akman ev
parberakan vč’arovi arʒakurdneri iravunk‘.
25. Jurak‘ančjur ok‘ uni kensamakardaki iravunk‘, orǝ ir ev ir ǝntanik‘i hamar apahovi ařołǯut‘jun u
barekecut‘jun, ajd t‘vum snund, hagust, bnakaran u bžškakan spasarkum, anhražešt socialakan
c’ařajut‘junner ev apahovagrut‘jan iravunk‘ gorc’azrkut‘jan, hivandut‘jan, hašmandamut‘jan, ajriut‘jan,
c’erut‘jan ev ajn depk‘erum, erb gojut‘jan miǯocneri ʒeřk‘berumǝ či pajmanavorvac’ irenic kaxvac’
hangamank‘nerov.
Majrern u manuknern unen hatuk hogac’ut‘jan u ōžandakut‘jan iravunk‘.
Bolor erexanerǝ, c’nvac’ amusnut‘junic kam artamusnakan kaperic, ōgtvum en nujn socialakan
paštpanut‘junic.
26. Jurak‘ančjur ok‘ uni krt‘ut‘jan iravunk‘.
Krt‘ut‘junǝ, ařnvazn tarrakan u hanrakrt‘akan p‘ulerum, petk‘ ē lini anvč’ar.
Tarrakan krt‘ut‘junǝ petk‘ ē lini partadir.
Texnikakan u masnagitakan krt‘ut‘junǝ linelu ē ǝndhanuri hamar matčeli, isk barʒragujn krt‘ut‘junǝ
bolori hamar havasarapes matčeli, himnvac’ ǝndunakut‘junneri vra.
Krt‘ut‘junǝ petk‘ ē npatakaułłvac’ lini anʒi liaržek‘ zargacmanǝ ev mardu iravunk‘neri u himnakan
azatut‘junneri nkatmamb hargank‘i amrapndmanǝ.
Krt‘ut‘junǝ petk‘ ē npasti bolor azgeri, cełajin kam kronakan xmberi miǯev p‘ox ǝmbřnmanǝ, handuržoł
akanut‘jann u barekamut‘janǝ ev ēl aveli npasti Miavorvac’ azgeri xałałapahpan gorc’uneut‘janǝ.
C’nołnern unen irenc erexanerin trvoł krt‘ut‘jan tesaki ǝntrut‘jan ařaǯnajin iravunk‘.
27. Jurak‘ančjur ok‘ uni ir hamajnk‘i mšakut‘ajin kjank‘in azatoren masnakcelu, arvestǝ drvatelu, gitakan
ařaǯǝnt‘acin masnakcelu ev dra barik‘neric ōgtvelu iravunk‘. Jurak‘ančjur ok‘ paštpanut‘jan iravunk‘ uni ir barojakan u njut‘akan šaheri hamar, oronk‘ ardjunk‘ en ir
isk hełinakac’ gitakan, grakan kam gełarvestakan cankacac’ ašxatank‘i.
28. Jurak‘ančjur ok‘ uni socialakan u miǯazgajin kargukanoni iravunk‘, ori depk‘um liovin iragorc’eli en ajs
hřčakagrum šaradrvac’ iravunk‘nern u azatut‘junnerǝ.
29. Jurak‘ančjur ok‘ partakanut‘junner uni hamajnk‘i nkatmamb, ur ev miajn hnaravor ē ir anʒi azat u
liaržek‘ zargacumǝ.
Ir iravunk‘nern u azatut‘junnern irakanacnelis, jurak‘ančjur ok‘ petk‘ ē ent‘aka lini mimiajn ajnpisi
sahmanap‘akumneri, oronk‘ ōrenk‘ov sahmanvac’ en urišneri iravunk‘neri u azatut‘junneri hamar
patšač’ č’anačum u hargank‘ apahovelu ev barojakanut‘jan, hasarakakan kargukanoni u ǝndhanur
barekecut‘jan ardaraci pahanǯnerǝ žołovrdavarakan hasarakargum bavararelu hamar.
Ajs iravunk‘neri u azatut‘junneri irakanacumǝ oč mi depk‘um čpetk‘ ē hakasi Miavorvac’ azgeri
npataknerin u skzbunk‘nerin.
30. Ajs hřčakagrum oč mi ban či karoł meknabanvel orpes orevē iravunk‘i tramadrum orevicē petut‘jan,
mardkanc xmbi kam ařanʒin anʒanc zbałvelu mi orevē gorc’uneut‘jamb kam arark‘ov, oronk‘ ułłvac’
linen hřčkagrum šaradrvac’ iravunk‘neri u azatut‘junneri očnčacmanǝ.